Τήνος – Το τάμα που ενέπνευσε (Βιωματικό κείμενο)

Φωτογραφία του συγκεκριμένου τάματος από τον αδελφό μου
 φωτογράφο Βασίλη Μακρή

                                   Τήνος – Το τάμα που ενέπνευσε

                                       

                                                      Βιωματικό κείμενο

                             

 

 

Έχω μόλις τελειώσει το δημοτικό και το φθινόπωρο βρίσκομαι στο γυμνάσιο. Μαράσλειο. Ψηλοί τοίχοι στην αυλή και καθηγήτριες αγέλαστες. Φοβόμουν, κάπως. Δώδεκα χρονώ παιδάκι. «Μακρή, καμπουριάζεις», μου έλεγε η γυμνάστρια αυστηρά, στο μάθημά της. «Ίσιωσε την πλάτη σου». Την ίσιωνα. Την κρατούσα ίση όσο κρατούσε η γυμναστική. Στο κουδούνι ότι τέλειωσε η ώρα, ξανακαμπούριαζα με την ησυχία μου.

Παπαδιαμάντης και Καβάφης οι αγαπημένοι μου. Στον Παπαδιαμάντη ήμουν ερωτευμένη με τις φτωχές γριές των χωριών, τις Σταχομαζώχτρες που πίστευαν στον Θεό με μια δύναμη που με άφηνε άφωνη. «Μα, μια στάλα άνθρωπος», έλεγα μόνη μου, «μαζεμένη, σκυφτή, αδύνατη. Πού τη βρίσκει τόση δύναμη και πιστεύει;» Διότι, ως παιδάκι που ήμουν, φανταζόμουν την εσωτερική δύναμη να έχει να κάνει με τη εξωτερική, με τη γυναίκα που έχει ένα ψηλό σώμα. «Άρα, μια σταχομαζώχτρα, πώς αντέχει και πιστεύει και δεν λυγίζει;» έλεγα.

Και πάμε με τους γονείς μου ένα σαββατοκύριακο στην Τήνο. Και βλέπω πρώτη φορά την Τήνο στη ζωή μου, και πρώτη φορά στη ζωή μου αντικρίζω τόσες πολλές Σταχομαζώχτρες να σκύβουν σιωπηλές το κεφάλι μπροστά στην εικόνα της Μεγαλόχαρης. Δεν μπορώ να θυμηθώ και ενδεχομένως να μη θέλω να θυμηθώ πόσα χρόνια έχουν περάσει από τότε. Όσα όμως χρόνια  και να έχουν περάσει, όποτε ανασύρω από τη μνήμη μου την εικόνα εκείνη, η εικόνα είναι πεντακάθαρη. Σαν να μην πέρασε μια μέρα. Σαν να μη μεγάλωσα, να μην πέθαναν οι γονείς μου, σαν να μην έχουν πεθάνει όλες εκείνες οι γερόντισσες – οι αγαπημένες μου Σταχομαζώχτρες, όπως μου άρεσε πάντα να τις αποκαλώ.

Πλησιάζω και εγώ δειλά την εικόνα της Παναγίας της Τήνου. Μου φάνηκε θεόρατη, - παιδάκι ακόμα εγώ, δώδεκα χρονώ -, μεγαλοπρεπής, ντυμένη με όμορφα ασημένια στολίδια, όμορφη, πόσο όμορφη! Πλησιάζω πιο κοντά. Η εικόνα μοσχοβολάει άνθη λεμονιάς. Πριν από μένα, έχω δει μια Σταχομαζώχτρα να κρατάει στο χέρι της φλούδες από λεμόνι και να πλησιάζει το εικόνισμα. Στο άλλο χέρι έχει ένα λευκό μικρό πανάκι. Πλησιάζει τις φλούδες στο γυαλί και σε διάφορα σημεία τις τσακίζει και αυτές πιτσιλάνε στο τζάμι της εικόνας τους χυμούς τους. Οι πιτσιλιές από λεμόνι μένουν πάνω στην εικόνα. Με το λευκό πανάκι η Σταχομαζώχτρα απλώνει τις πιτσιλιές λεμονιού σε όλο το τζάμι της εικόνας, μέχρι εκεί που έφτανε το μπόι της. Πιο πάνω δεν μπορούσε. Και απομακρύνθηκε. Πίσω της ήμουν εγώ. Ήρθε η σειρά μου να προσκυνήσω. Μοσχοβολιά μεγάλη η εικόνα και μπρος στα μάτια μου κρέμεται με μια χοντρή καδένα ένα ασημένιο καράβι. Το κοιτάω καλύτερα. Υπάρχει ένα ψάρι στην άκρη του καραβιού, σφηνωμένο, σαν να έχει κάνει προσπάθεια να μπει στο καράβι και να μη χώρεσε, και ούτε να μπόρεσε να ξαναβγεί. Πιο πολύ και από το πρόσωπο της Παναγίας στην εικόνα, στέκομαι στο ασημένιο αυτό καράβι.

Βραδάκι της ίδιας ημέρας και είμαι με τους γονείς μου σε ταβέρνα του νησιού. Μαρίδα και φάβα στα πιάτα. Η εικόνα του καραβιού με το ψάρι, στα μάτια μου. «Μπαμπά, είδες ένα ασημένιο καράβι που κρεμόταν στην εικόνα της Παναγίας;» Μπαμπάς: «Στο καράβι αυτό είχε ανοίξει μια μεγάλη τρύπα σ’ ένα ταξίδι του και έμπαζε νερά. Ήταν στο πέλαγος. Δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Θα βουλιάζανε. Ο καπετάνιος έκανε τον σταυρό του και ζήτησε από την Παναγία να τους βοηθήσει. Σε λίγο διαπίστωσαν ότι το καράβι είχε σταματήσει να μπάζει νερά. Συνέχισαν το ταξίδι τους. Στο λιμάνι που έφτασαν κατέβηκαν δύτες να ελέγξουν σε τι κατάσταση βρίσκεται το καράβι. Είδαν τη τρύπα που είχε ανοιχτεί και μεσ’ στην τρύπα είχε σφηνώσει ένα τεράστιο ψάρι. Προφανώς, πήγε να μπει το ψάρι αλλά σφήνωσε και τα λέπια του δεν του επέτρεπαν να κάνει προς τα έξω και να φύγει, κι έμεινε εκεί σφηνωμένο. Το ψάρι εμπόδισε το καράβι να μπει άλλο νερό στο καράβι και να βουλιάξει. Αυτό που είδες είναι το τάμα που έφερε ο καπετάνιος στην Παναγία. Το ψάρι, τους έσωσε». 

Επιστροφή στο σχολείο με την ψηλή μάντρα που φάνταζε στα μάτια μου σαν τοίχος φυλακής. Πρώτη ώρα αρχαία. Έρχεται η καθηγήτρια. Πριν ξεκινήσει το μάθημα, μας λέει: «Ήρθε ειδοποίηση από το υπουργείο ότι θα γίνει ένας πανελλήνιος μαθητικός διαγωνισμός ζωγραφικής. Ζωγραφίζετε ό,τι θέλετε, το θέμα είναι ελεύθερο, και το πάτε στο γραφείο της διευθύντριας με το όνομά σας. Επιτροπή αξιολόγησης του υπουργείου θα αξιολογήσει τις ζωγραφιές και όποια βγει πρώτη θα γίνει γραμματόσημο. Μακρή, ζωγραφίζεις, έτσι δεν είναι;» «Μάλιστα, κυρία». «Ωραία, στείλε λοιπόν μια ζωγραφιά, μπας και κερδίσεις και ακουστεί το σχολείο μας». «Μα, είναι το Μαράσλειο, ακούγεται έτσι κι αλλιώς…» «Μακρή, μη βγάζεις γλώσσα και μη σκύβεις. Η γυμνάστρια στο λέει συνέχεια».

Η αλήθεια είναι ότι μου άρεσε η ζωγραφική από μικρό παιδί. Ο πατέρας μου ήταν ερασιτέχνης ζωγράφος, ζωγράφιζε με λάδι και κάρβουνο, και όπως έλεγαν του είχα μοιάσει. Παίρνω ένα μεγάλο χαρτόνι και τις μπογιές μου. Μπροστά μου έρχεται η εικόνα της Παναγίας με τα χιλιάδες τάματα, μεταξύ των οποίων το πιο εντυπωσιακό στα παιδικά μου μάτια ήταν το καράβι με το ψάρι που σφήνωσε στην τρύπα. Φτιάχνω τη ζωγραφιά που θα έφτιαχνε ένα παιδί δώδεκα χρόνων. Μια τεράστια εικόνα, μια όμορφη γυναίκα που ήταν η Παναγία, και μπροστά στα μάτια της κρεμόταν το ασημένιο τάμα με το καράβι. Θυμάμαι δε, ότι, κάπου σε μια άκρη, είχα ζωγραφίσει κι ένα λεμονάκι, με δυο τρεις λεμονανθούς. Το δείχνω στους γονείς μου, υπέροχο, είπαν. Το πάω στο σχολείο, το δίνω στη Γυμνασιάρχη, το κοιτάει, της άρεσε.

Έχω θολή μνήμη από εκεί και ύστερα. Είναι πολλά τα χρόνια (Άρη…) Πάντως, θυμάμαι ότι ενημερώθηκα ότι πήρα το πρώτο βραβείο και ότι βέβαια η ζωγραφιά μου θα γίνει γραμματόσημο. Ποτέ δεν είδα αυτό το γραμματόσημο, ποτέ δεν μου επέστρεψαν, τουλάχιστον, τη ζωγραφιά μου, να έχω να τη βλέπω.

Για μένα η Τήνος είναι συνυφασμένη με αυτό όλο το δρώμενο, που έχει για μένα μια ιδιαίτερη συγκινησιακή φόρτιση: ταξίδι, Κάβο Ντόρο, το πλοίο που εκεί κουνάει πολύ, το νησί, η εικόνα της Μεγαλόχαρης, οι αγαπημένες Σταχομαζώχτρες που προσκυνούν με τις ώρες το εικόνισμα, τα ασημένια  τάματα, μυρωδιά από λεμονανθούς και λιβάνι, το παράπονό μου ότι ενημερώθηκα ότι η ζωγραφιά μου κέρδισε αλλά ποτέ δεν είδα το βραβείο.

Επιπλέον, η Τήνος έχει εντός μου αυτήν την ανερμήνευτη ομορφιά της πίστης. Τι είναι η πίστη; Τι σημαίνει τάζω στον Θεό κάτι; Τι σημαίνει φοράω γκρι φτωχικά ρούχα, καθαρίζω την εικόνα της Παναγίας με λεμονανθούς και τα μάτια μου είναι γαλήνια; Από πού πηγάζει αυτή η γαλήνη, όλων αυτών των γυναικών που, το μόνο που έχουν στη ζωή τους, είναι η πίστη ότι η Παναγιά τις ακούει και τις βοηθάει;…

(Το καλοκαίρι του 2023, ο ποιητής και εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού (δε)κατα  Ντίνος Σιώτης, κυκλοφόρησε το 74ο τεύχος με θέμα την Τήνο και τίτλο «Τήνος on my mind». Η παρουσίαση του περιοδικού προγραμματίστηκε να γίνει στη Μοσχούλα στη Χώρα της Τήνου, την Τετάρτη 26 Ιουλίου 2023, στις 8 το βράδυ. Στην ύλη του συμπεριλαμβάνεται και το κείμενό μου «Τήνος - Το τάμα που ενέπνευσε». Ευχαριστώ από καρδιάς τον ποιητή Ντίνο Σιώτη).